Bisiklet, E-Scooter ve Motosikletlerde Reflektif Yelek Zorunlu mu?
Bir süredir bisiklet, motosiklet ve e-scooter kullananların en yoğun tartıştığı konulardan biri, reflektif yelek/kıyafet düzenlemesi. 16 Ağustos 2022 tarihli Resmi Gazete ile Karayolları Trafik Yönetmeliğinde önemli değişiklikler yapıldı. Çok ses getiren, farklı fikirlere ve tartışmalara yol açan değişikliklerden biri reflektif kıyafet zorunluluğu oldu.
Konuyla ilgili fikirleri önemsenen ve güven duyulan bazı kişiler dahi hatalı bir şekilde “sarı yelek kullanımının” zorunlu olduğunu ve aksi halde cezai işlem uygulanacağını ifade ediyorlar. Bu nedenle yönetmelikte kastedilen zorunluluğun sarı yelek kullanımını zorunlu hale getirmediği, reflektif özellikli herhangi bir kıyafeti giymenin yönetmelikte aranan şartları sağlayacağı hususunda bu makaleyi yazma ihtiyacı hissettim.
Makaledeki konuları motosiklet üzerinde iken Motovlog şeklinde anlattığım videoyu aşağıda izleyebilirsiniz.
İki Tekerli Araçların Görünürlük Problemi
İlk olarak şu hususu özellikle vurgulamak lazım. İster motorlu olsun ister motorsuz, iki tekerli araçların trafikte önemli bir görünürlük sorunu bulunuyor. Gündüz sürüşlerinde dahi araba sürücülerinin bisiklet ve motosikletleri fark etmediği, görmediği bir gerçeklik. Gece olduğunda da bu problem katlanarak artıyor.
Motosiklette diğer iki tekerli araçlardan farklı olarak far ve fren lambaları olsa da, bunlar da görünürlük açısından sorunları tamamen ortadan kaldırmıyor. Yine bisiklette de ön ve arka ışık takılarak önlem alınıyor fakat bunlar da bir yere kadar görünürlük sağlıyor.
Gönül ister ki trafikteki diğer araç sürücülerine iki tekerli araçları fark etmeleri üzerine bir eğitim verilerek buna göre düzenlemeler yapılsın ancak mevcut durumda hayatta kalmak için görünür olmaya yönelik önlemler almaya zorlanıyoruz.
Bu doğrultuda trafikte aldığımız önlemlerin çoğunun; etrafımızdaki araçların hata yapacağı, bize dikkat etmeyeceği ya da bizi önemsemeyeceği ön kabulüyle hayatta kalmak için aldığımız önlemler olmasını da göz önüne alırsak, mümkünse tamamen reflektif bir kıyafet giymek bile güvenliğimiz için alabileceğimiz bir önlemdir. Gerçekten de reflektif giyinen biri, düz giyinen birine göre çok daha göz alıcı oluyor ve çok küçük bir farkla dahi olsa bir şekilde güvenliğimizi sağlayabilir.
Bu konuyla ilgili olarak, reflektif giyinmenin etkili olup olmadığına ve bisikletlilere bu konuda yükümlülükler yüklemenin otomobilleri öncelik alan bir zihniyet ürünü olduğuna yönelik, Herkes İçin Bisiklet adlı podcast’e konuk olan bisiklet aktivisti Tanzer Kantık’ın anlatımlarını dinlemenizi tavsiye ederim.
Ayrıca yönetmelikteki düzenlemeyi yanlış anlayan bazı kişiler, yağmurluğa benzeyen, tamamen sarı yelekler/montlar giyerek yönetmeliğin aradığı şartları sağladığını düşünmekte ise de; reflektif olan yeleğin sarı renkte olması değil, gri renkte ışığı yansıtan bölümlerdir. Tabii ki üzerimizde siyah bir kıyafet olmasına kıyasla sarı gibi patlak renkler olmasının da bir görünürlük tedbiri olduğunu söylemek gerekir.
Tabii tüm bunlar, bu önlemleri almayan kişilerin cezalandırılması gerektiği anlamına gelmiyor. Yaptırım uygulanabilmesi için bu hususların yönetmelikte net bir şekilde düzenlenmesi gerekir. Şimdi kanun ve yönetmelikte bu konunun nasıl ve hangi hukuki yöntemlerle düzenlendiğini görelim.
Düzenlemelerin Hukuki Dayanakları Nedir?
Amacı 1. maddede “karayollarında, can ve mal güvenliği yönünden trafik düzenini sağlamak ve trafik güvenliğini ilgilendiren tüm konularda alınacak önlemleri belirlemek” şeklinde açıklanan Karayolları Trafik Kanununda, trafik düzeni ile ilgili çeşitli kurallar belirlenmiştir. Bazı konularda ise düzenlemenin temeli kanunda yapılarak, detaylar için Karayolları Trafik Yönetmeliği işaret edilmiştir.
Kanunda reflektif kıyafeti de içine alan koruyucu ekipman kavramıyla ilgili özel olarak ilişkilendirebileceğimiz iki farklı madde bulunmaktadır. Bu maddelerle ilgili Yönetmelikte de bağlantılı maddeler düzenlenmiştir.
Kanunun “Araçlarda bulundurulması zorunlu gereçler” başlıklı 31. maddesinde konuyla ilgili olarak özetle;
“Araçlarda, özelliklerine ve cinslerine göre yönetmelikte nitelik ve nicelikleri belirtilen gereçlerin bulundurulmasının ve kullanılır durumda olmasının zorunlu olduğu, sayılan gereçleri bulundurmayan, kullanmayan veya kullanılabilir durumda bulundurmayan sürücülerin para cezası ile cezalandırılacağı, sürücünün aynı zamanda araç sahibi olmadığı durumlarda ayrıca tescil plakasına da aynı miktar için ceza tutanağı düzenleneceği” belirtilmiştir.
Bu maddeyle ilgili olarak Yönetmeliği’nin “Araçlarda Bulundurulması Mecburi Gereçler” başlıklı 64. maddesinde özetle;
“Araçlarda özelliklerine ve cinslerine göre nitelik ve nicelikleri 1 sayılı Cetvelde gösterilen gereçlerin bulundurulmasının ve bunların kullanılır durumda olmasının zorunlu olduğu” düzenlenmiştir.
Kanunun “Sürücülerin ve yolcuların koruyucu tertibat kullanma zorunluluğu” başlıklı 78. maddesinde ise;
“Belirli sürücülerin ve yolcuların, araçların sürülmesi sırasında koruyucu tertibat kullanmalarının zorunlu olduğu; kullanma ve yolların özelliği gözetilerek hangi tip araçlarda sürücülerinin ve yolcularının şehiriçi ve şehirlerarası yollarda hangi şartlarda hangi koruyucu tertibatı kullanacakları ve koruyucuların nitelikleri ve nicelikleri ile emniyet kemerlerinin hangi araçlarda hangi tarihten itibaren kullanılacağının yönetmelikte belirtileceği” düzenlenmiştir.
Yönetmelikte ise ise bu maddeye paralel olarak “Sürücülerin ve Yolcuların Koruyucu Tertibat Kullanma Mecburiyeti” başlığıyla 150. madde düzenlenmiş, bu maddede özetle;
“Belirli sürücülerin ve yolcuların, araçların sürülmesi sırasında koruyucu tertibat kullanmaları mecburi olduğu, Sürücü ve yolcular için, nicelik ve nitelikleri bu Yönetmeliğin ekinde yer alan (1) sayılı cetvelde ve Karayolları Trafik Kanununa göre çıkarılan diğer yönetmeliklerde gösterilen koruyucu tertibatlardan, üç tekerlekli yük motosikletleri hariç, elektrikli bisiklet, motorlu bisiklet ve motosikletlerde sürücülerin koruma başlığı ve koruma gözlüğü, yolcuların ise koruma başlığı bulundurulmasının ve kullanılmasının zorunlu olduğu, Kanunun 78 inci maddesine istinaden işlem yapılan araçlarda bulunan sürücü ve yolcuların gerekli koruyucu tertibatları usulüne uygun olarak takmadan aracın karayolunda seyrine izin verilmeyeceği” düzenlenmiştir.
Buraya kadar alıntılanan maddelerde; kanunda zorunluluklar ile ilgili olarak yalnızca temel düzenlemelerin yapıldığı, detaylar için yönetmeliğe atıf yapıldığı görülebilmektedir. Yönetmelikte ise kanun maddelerine paralel olarak düzenlenen maddelerde yine temel düzenlemelere yer verilmiş, detaylar için (1) sayılı cetvele atıf yapılmıştır.
Bu bölümde kuralları ihlal etmenin yaptırımı olarak para cezası ile birlikte karayolunda seyrine izin verilmeme halleri karşımıza çıkmaktadır. Bu konuyla ilgili değerlendirmem, aşağıda “Yaptırımlar” başlığında yer almaktadır.
Yönetmelikte yer alan “Araçlarda Bulundurulması Gereken Teçhizat ile Bunların Niteliklerini Gösteren Cetvel” başlıklı (1) sayılı cetvel (tablo), reflektif kıyafet düzenlemesiyle ilgili en önemli kısımdır. Cetvel, A) Motorsuz Taşıtlar, B) Motorlu Taşıtlar ve C) Hususiyetlerine Göre Araçlarda Bulundurulacak Teçhizat olmak üzere 3 farklı bölümden oluşmaktadır.
Reflektif kıyafet düzenlemesi de “C) Hususiyetlerine Göre Araçlarda Bulundurulacak Teçhizat” bölümünde yer almaktadır.
Görüleceği üzere tablo üç sütundan oluşmaktadır. Bu sütunların ilki, teçhizatın hangi araçlar için zorunlu olduğunu, ikincisi zorunlu tutulan teçhizatın ne olduğunu, üçüncüsü ise teçhizatın hangi özelliklere sahip olması gerektiğini ifade etmektedir.
Buna göre incelediğimizde çıkarılması gereken sonuç şu şekilde oluyor: Bisiklet, elektrikli bisiklet, elektrikli skuter, motorlu bisiklet ve motosikletlerle yapılacak gece seyahatlerinde, sürücülerin ve yolcuların, görünürlüklerini sağlayacak şekilde reflektif yelek vb. reflektif kıyafet giymeleri zorunludur.
Maddedeki Değişiklikler ve Anlamları
16.08.2022’de yayımlanan Resmi Gazete ile yukarıda incelediğimiz üç sütun da değişikliğe uğramıştır. Şöyle ki;
| Hangi Taşıtlar İçin Geçerliydi? | Hangi Taşıtlar Eklendi? |
| – Bisiklet – Motorlu Bisiklet – Motosiklet | – Bisiklet – Motorlu Bisiklet – Motosiklet – Elektrikli Bisiklet – Elektrikli Skuter |
Yönetmeliğin değişikliğe uğramadan önce de bisiklet, motorlu bisiklet ve motosikletler için reflektif işaret zorunluluğu bulunmaktaydı. Değişiklikle birlikte elektrikli bisikletler ve elektrikli skuterler için de (scooter) zorunlu hale getirilmiştir.
| Nasıl Adlandırılıyordu? | Artın Nasıl Adlandırılıyor? |
| Reflektif işaret | Reflektif kıyafet (yelek vb.) |
Teçhizatın adı değişiklikten önce işaret olarak geçmekteyken, değişiklikten sonra reflektif kıyafet diye anılmış ve parantez içinde de örnek olarak “ve benzeri” kısaltması kullanılmıştır. Bu kullanım, temel dil bilgisi kuralları gereği olarak yeleğin zorunlu olduğunu değil, örnek olarak sayıldığını gösterir.
| Durum ve Nitelikleri Nasıl Olması Gerekiyordu? | Artın Nasıl Olması Gerekiyor? |
| Sürücüler ve taşınması halinde yolcular için, gece seyahatlerinde görünürlüklerini sağlayacak şekilde giyinecekler veya giysilerine reflektif işaret takacaklardır. | Sürücüler ve taşınması halinde yolcular için, gece seyahatlerinde görünürlüklerini sağlayacak şekilde reflektif yelek vb. giyineceklerdir |
Teçhizatın, hem sürücüler hem yolcular için gece seyahatlerinde zorunlu olduğu ve bu teçhizatın görünürlüklerini sağlayacak niteliğe sahip olması gerektiği değişiklikten önce de sonra da düzenlenmiştir. Değişiklikle birlikte, önceki halinde seçenek olarak sunulan “veya giysilerine reflektif işaret takacaklardır” ibaresi kaldırılarak, yalnızca giyinme zorunluluğu düzenlenmiştir. Teçhizatın adındaki “işaret” ibaresi de bu kapsamda kaldırılmıştır.
Giyilecek nesne de “reflektif yelek vb.” olarak açıklanmıştır. Buradaki açıklama, teçhizat sütunundaki “reflektif kıyafet”in açıklamasıdır. Ayrıca yine “vb.” kısaltması kullanıldığı için, bildiğimiz anlamda sarı yeleğin zorunluluktan değil örnek olarak sayıldığı ortadadır. Bu nedenle reflektif özellikli şeritler, montlar ve benzer giysiler de bu şartı sağlamaktadır.
Yaptırımlar
Bahsettiğimiz kuralların ihlal edilmesi nedeniyle bir işlem yapılması halinde, trafik.gov.tr’de yayımlanan 2022 Trafik Ceza Rehberine göre sürücüye 196 TL para cezası uygulanır. Eğer sürücü tescilli aracın sahibi değilse, aracın tescil plakası için de ayrıca ceza tutanağı düzenlenir.
Para cezasının dışında, Yönetmeliğin 150. maddesinde geçen “karayolunda seyrine izin verilmemesi” yaptırımı bulunmaktadır. Burada belirtmek gerekir ki aracın trafikten men edilmesi ile seyrine izin verilmemesi farklı şeyler.
Bir araç üzerinde yapılan değişiklik ruhsata işlenmemiş, muayeneden geçirilmemiş ise, bu durumda araç trafikten men edilebilir. Ancak aracın seyrine izin verilmemesi, koruyucu tertibatı olmayan araçların yola çıkmasına izin vermemekten ibarettir.
Örneğin bir otomobilde emniyet kemeri bulunmuyorsa ya da sürücü takmıyorsa, bu durumda aracın karayolunda seyrine izin verilmeyebilir. Aynı şekilde bisiklet ve motosikletlerde de kask ya da reflektif kıyafet bulunmuyorsa, yine seyrine izin verilmeyebilir.
Böyle bir durum bisikletle yaşandığında ve sürücünün o esnada herhangi bir sebeple reflektif kıyafet giyme imkanı yoksa, bisikletten inilerek karayoluna çıkmadan elde sürülebilir, toplu taşıma araçlarıyla taşınabilir.
Ancak motosiklette böyle bir durum yaşandığında, memurun bu yaptırımı nasıl uygulayacağını yaşayarak öğreneceğiz. Zira mevzuatta bu konuyla ilgili net bir düzenleme bulunmadığı gibi, seyrine izin verilmemesi ibaresi de çok az yerde kullanılıyor.
Herkese iyi sürüşler.
Av. Emre Yılmaz